... मा रहेका सबै ऋण कम्पनीहरू नेपाल

नेपालमा डिजिटल कर्जा बजारको वर्तमान अवस्था

नेपालमा डिजिटल कर्जाको बजार द्रुत गतिमा विस्तार भइरहेको छ। नेपाल राष्ट्र बैंक (NRB) ले २०७९ सालमा जारी गरेको "इलेक्ट्रोनिक माध्यमबाट कर्जा प्रवाह सम्बन्धी निर्देशिका" ले बैंक तथा भुक्तानी सेवा प्रदायकहरूलाई (PSPs) धितोमुक्त, एपमा आधारित कर्जा प्रदान गर्न बाटो खोलेको छ। यो निर्देशिकाले वित्तीय पहुँच बढाउन र साना तथा मझौला व्यवसायहरू (MSMEs) लाई सहज वित्तीय सुविधा पुर्‍याउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।

सन् २०२५ को मध्यसम्ममा, १० भन्दा बढी बैंक र धेरै फिनटेक कम्पनीहरूले मोबाइल एप मार्फत तत्काल सूक्ष्म कर्जा सेवा प्रदान गरिरहेका छन्। हालसम्म, डिजिटल माध्यमबाट वितरित कुल कर्जा रकम १२ अर्ब रुपैयाँ नाघेको छ। यसको मुख्य कारण उच्च मोबाइल पहुँच (जनसंख्याको लगभग ९०%), बैंकको ग्राहक पहिचान (KYC) र ई-वालेट प्रमाणीकरण मार्फत सरलीकृत अनबोर्डिङ, र कारोबार विश्लेषण प्रयोग गरी स्वचालित कर्जा निर्णय प्रक्रिया हो।

वित्तीय वर्ष २०८२/८३ को मौद्रिक नीतिले डिजिटल कर्जाको सीमा विस्तार गरी तलब खाता भएका व्यक्तिहरूका लागि ५ लाख रुपैयाँ र अन्य ऋणीहरूका लागि २ लाख रुपैयाँ पुर्‍याएको छ। साथै, साना तथा मझौला उद्यमहरूलाई पनि डिजिटल माध्यमबाट कर्जा प्रदान गर्न अनुमति दिइएको छ। यसले बजारमा थप प्रतिस्पर्धा बढाउने निश्चित छ।

प्रमुख कर्जा एप कम्पनीहरू

नेपालमा धेरै बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले आफ्नै मोबाइल बैंकिङ एप मार्फत डिजिटल कर्जा सेवा प्रदान गर्छन् भने केही फिनटेक कम्पनीहरूले पनि यस क्षेत्रमा महत्त्वपूर्ण उपस्थिति जनाएका छन्। प्रमुख कर्जा एपहरू निम्न छन्:

• फोनलोन (Foneloan): कुमारी बैंक, नबिल बैंक, एभरेस्ट बैंक, माछापुच्छ्रे बैंक, एनआईसी एशिया बैंक, प्रभु बैंक, एनएमबी बैंक, कृषि विकास बैंक, सिटिजन्स बैंक लगायतका धेरै बैंकहरूसँगको सहकार्यमा।
• ई-सेवा इजीलोन (eSewa EasyLoan)
• हुलास फिनसर्भ लोन (Hulas FinServe Loan - HFL)
• नबिल फोनलोन (Nabil Foneloan)
• एभरेस्ट ई-पैचो फोनलोन (Everest E-Paicho Foneloan)
• माछापुच्छ्रे फोनलोन (Machhapuchhre Fone Loan)
• एनआईसी एशिया फोनलोन (NIC ASIA FoneLoan)
• प्रभु फोनलोन (Prabhu FoneLoan)
• एनएमबी माईलोन (NMB MyLoan)
• कृषि विकास बैंक क्विकलोन (ADBL QuickLoan)

ब्याज दर, कर्जा रकम र शर्तहरू

डिजिटल कर्जाको वार्षिक प्रतिशत दर (APR) सामान्यतया १५% देखि २४% सम्म रहेको पाइन्छ। औसत कर्जा रकम २८,००० रुपैयाँ छ, जबकि कर्जाको आकार १,००० रुपैयाँ देखि ५,००,००० रुपैयाँ सम्म हुन सक्छ। कर्जा भुक्तानी केही मिनेटभित्रै बैंक खातामा सिधै हुने गर्दछ। माइक्रो-कर्जाको अधिकतम अवधि १२ महिना तोकिएको छ।

यहाँ केही प्रमुख प्रदायकहरूले प्रस्ताव गरेका कर्जा विवरणहरूको तुलनात्मक तालिका प्रस्तुत गरिएको छ:

नोट: उल्लिखित ब्याज दर र कर्जा रकमहरू बजारको अवस्था र प्रदायकको नीति अनुसार परिवर्तन हुन सक्छन्। अप्रमाणित भनिएका दरहरू खुला स्रोतहरूबाट संकलन गरिएका हुन् र आधिकारिक पुष्टि हुन बाँकी छन्।

नियामक वातावरण र उपभोक्ता संरक्षण

नेपाल राष्ट्र बैंकले डिजिटल कर्जा बजारलाई नियमन गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। २०७९ को निर्देशिकाले इजाजत प्राप्त बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरू (BFIs) र राष्ट्र बैंकबाट स्वीकृत भुक्तानी सेवा प्रदायकहरूलाई मोबाइल एप वा पोर्टल मार्फत कर्जा विस्तार गर्न अनुमति दिएको छ। यद्यपि, यसमा ग्राहक पहिचान (KYC), स्वचालित कर्जा स्वीकृति र कर्जाको आकार तथा अवधिको सीमा जस्ता शर्तहरू लागू हुन्छन्।

नियामक निकायले डाटा गोपनीयता सम्बन्धी दायित्वहरू पनि निर्धारण गरेको छ, जसले ग्राहकको व्यक्तिगत जानकारी सुरक्षित राख्न मद्दत गर्दछ। यद्यपि, उपभोक्ताहरूले अझै पनि केही जोखिमहरूको सामना गर्नुपर्दछ:

• उच्च वार्षिक ब्याज दर: परम्परागत बैंक कर्जाको तुलनामा डिजिटल कर्जाको ब्याज दर प्रायः उच्च हुन्छ।
• तथ्यांक गोपनीयताको जोखिम: व्यक्तिगत जानकारीको दुरुपयोग हुन सक्ने जोखिम रहन्छ।
• अस्पष्ट शुल्क र जरिवाना: केही प्रदायकहरूले प्रशोधन शुल्क वा जरिवाना बारे पूर्ण जानकारी नदिन सक्छन्।
• अत्यधिक ऋण लिने प्रवृत्ति: सहज पहुँचका कारण अनावश्यक वा अत्यधिक ऋण लिने सम्भावना बढ्छ।
• गुनासो समाधानको सीमित पहुँच: केही प्लेटफर्ममा गुनासो समाधान प्रक्रिया स्पष्ट नहुन सक्छ।

प्रविधि अपनाइ र मोबाइल पैसाको एकीकरण

नेपालमा डिजिटल कर्जाको सफलतामा प्रविधि अपनाइ र मोबाइल पैसाको एकीकरणले ठूलो भूमिका खेलेको छ। उच्च मोबाइल फोनको पहुँचले मानिसहरूलाई डिजिटल प्लेटफर्महरूसँग सहजै जोडेको छ। ई-वालेट र मोबाइल बैंकिङ एपहरू मार्फत ग्राहक पहिचान (KYC) र प्रमाणीकरण प्रक्रिया सरल भएको छ, जसले गर्दा कर्जा आवेदन दिने प्रक्रिया छिटो र झन्झटमुक्त बनेको छ।

बैंकहरू र फिनटेक कम्पनीहरूले ग्राहकहरूको कारोबार इतिहास र डिजिटल फुटप्रिन्टको विश्लेषण गरी स्वचालित कर्जा निर्णय गर्छन्। यसले परम्परागत कर्जा प्रक्रियामा लाग्ने समयलाई उल्लेखनीय रूपमा घटाएको छ। साथै, मोबाइल पैसा सेवाहरू जस्तै ई-सेवा र खल्तीको एकीकरणले कर्जा रकम सिधै ग्राहकको डिजिटल वालेटमा पठाउन र सोही वालेट मार्फत भुक्तानी गर्न सम्भव बनाएको छ, जसले वित्तीय कारोबारलाई अझ सुविधाजनक बनाएको छ।

बजार प्रवृत्ति र भविष्यको सम्भावना

नेपालमा डिजिटल कर्जा बजारले आगामी दिनहरूमा अझ ठूलो वृद्धि अनुभव गर्ने अपेक्षा गरिएको छ। नेपाल राष्ट्र बैंकले हालै साना तथा मझौला उद्यमहरू (MSMEs) लाई डिजिटल माध्यमबाट ५ लाख रुपैयाँसम्म कर्जा उपलब्ध गराउने नीतिले यस क्षेत्रमा नयाँ अवसरहरू सिर्जना गरेको छ। यसले कर्जाको पहुँच नपुगेका वा परम्परागत बैंक प्रणालीबाट टाढा रहेका व्यवसायहरूलाई ठूलो राहत दिनेछ।

प्रतिस्पर्धा बढ्दै जाँदा, सेवा प्रदायकहरूले ग्राहक अनुभव सुधार गर्न, ब्याज दरलाई थप प्रतिस्पर्धी बनाउन र पारदर्शी शुल्क संरचना अपनाउन दबाब महसुस गर्नेछन्। कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) र मेसिन लर्निङको प्रयोग गरी थप परिष्कृत क्रेडिट स्कोरिङ प्रणालीहरू विकास हुने सम्भावना पनि छ, जसले कर्जा जोखिमलाई अझ राम्रोसँग व्यवस्थापन गर्न मद्दत गर्नेछ। ग्रामीण क्षेत्रमा वित्तीय पहुँच बढाउन र डिजिटल साक्षरता अभिवृद्धि गर्न थप पहलहरू आवश्यक देखिन्छ।

उपभोक्ताहरूका लागि व्यावहारिक सल्लाह

डिजिटल कर्जा सुविधाले जीवनलाई सहज बनाए पनि यसको प्रयोग गर्दा सावधानी अपनाउनु महत्त्वपूर्ण छ। यहाँ उपभोक्ताहरूका लागि केही व्यावहारिक सल्लाहहरू छन्:

• ब्याज दरहरूको तुलना गर्नुहोस्: कर्जा आवेदन गर्नु अघि विभिन्न प्रदायकहरूको वार्षिक प्रतिशत दर (APR) राम्ररी तुलना गर्नुहोस्। सबैभन्दा कम ब्याज दर र पारदर्शी शुल्क संरचना भएको विकल्प छान्नुहोस्।
• नेपाल राष्ट्र बैंकको इजाजतपत्र प्रमाणित गर्नुहोस्: कर्जा दिने संस्था नेपाल राष्ट्र बैंकबाट इजाजत प्राप्त हो वा होइन, आधिकारिक वेबसाइट मार्फत निश्चित गर्नुहोस्। अनाधिकृत एपहरूबाट कर्जा नलिनुहोस्।
• नियम र शर्तहरू राम्ररी पढ्नुहोस्: प्रशोधन शुल्क, जरिवाना शुल्क, भुक्तानी तालिका र अन्य कुनै लुकेका शुल्कबारे पूर्ण जानकारी लिनुहोस्। अस्पष्ट बुँदाहरू भएमा सोधपुछ गर्न नहिचकिचाउनुहोस्।
• भुक्तानी तालिकाको निगरानी गर्नुहोस्: आफ्नो कर्जा भुक्तानीको तालिकामा ध्यान दिनुहोस्। समयमै भुक्तानी गर्न क्यालेन्डर रिमाइन्डर सेट गर्नुहोस् वा अन्य उपाय अपनाउनुहोस् ताकि जरिवानाबाट बच्न सकियोस्।
• तत्काल आवश्यकताका लागि मात्र कर्जा लिनुहोस्: कर्जा रकम आफ्नो तत्कालको आवश्यकतामा सीमित राख्नुहोस् र अनावश्यक रूपमा धेरै ऋण लिनबाट बच्नुहोस्। ऋणको चक्रमा फस्नबाट जोगिन कर्जाको नवीकरण (roll-over) नगर्नुहोस्।

डिजिटल कर्जा सेवा नेपालको वित्तीय प्रणालीमा एक क्रान्तिकारी परिवर्तन हो, जसले वित्तीय पहुँच र सुविधा बढाएको छ। तर, यसको प्रयोग गर्दा सचेत र जिम्मेवार हुनु अत्यन्तै आवश्यक छ।